بر اساس ماده يك قانون چگونگي اداره مناطق آزاد تسریع در انجام امور زیربنایی، عمران و آبادانی، رشد و توسعه اقتصادي، سرمایه گذاري و افزایش درآمد عمومی، ایجاد اشتغال سالم و مولد، تنظیم بازار کار و کالا، حضـور فعال در بازارهاي جهانی و منطقه اي، تولید و صادرات کالاهاي صنعتی و تبدیلی و ارائه خدمات عمومی اهداف اوليه ايجاد مناطق آزاد تعيين گرديده است.
اين درحاليست كه متاسفانه در اكثر تحليل ها و نقدها عمدتاً به سه محور صادرات، واردات و سرمایه گذاری در مناطق آزاد و ویژه پرداخته شده است، لیکن باید توجه داشت که انجام امور زیر بنایی، عمران و آبادانی و رشد و توسعه اقتصادی، تنظیم بازار کار و کالا، ایجاد اشتغال سالم و مولد و افزایش درآمد عمومی از طریق رشد سرمایه گذاری ها نیز از جمله اهداف اصلی مناطق آزاد بوده و در تحلیل جامع از عملکرد، پرداختن به همه متغیرهای ناظر بر اهداف تاسیس مناطق آزاد ضروری می نماید.
هر چند که مهم ترین عامل رونق و رشد اقتصاد مناطق آزاد در حوزه های مذکور، تعامل با کشورهای همسایه و راه یابی به بازارهای جهانی است اما در سال های گذشته، تشدید تحریم ها و برخی سوء مدیریت ها در مدیریت جذب سرمایه گذاری های داخلی باعث منزوی شدن مناطق آزاد کشورمان شدند و مشوق های مالیاتی، تسهیل روند سرمایه گذاری هر چند اثر گذار بودند اما عامل راه یابی به بازارهای جهانی و جذب سرمایه گذاری های کلان نشدند.            
از سوی دیگر باید توجه داشته باشیم که یکی از  شرط های لازم برای تاسیس مناطق آزاد در چهارچوب استانداردهای جهانی، مجهز بودن مناطق به زیرساخت ها و تجهیزات اولیه و دارا بودن حداقل امکانات است اما مناطق آزاد کشورمان در مناطقی تاسیس و گسترش پیدا کردند که حتی به جاده های اصلی هم دسترسی نداشتند. امکانات و تجهیزات اولیه این مناطق حتی در حد دسترسی به آب و برق و انرژی ها مورد نیاز راه اندازی صنایع سنگین و سبک نبود البته این به معنای جانمایی غلط این مناطق نبوده اند بلکه استراتژیک بودن این نقاط بود که در شرایط کمبود امکانات هم تاسیس منطقه آزاد را توجیه می کرد.  
اما در نهایت با گذشت چند دهه از عمر اولین منطقه آزاد کشورمان (جزیره کیش) و گذشت چندین سال از تاسیس آخرین منطقه آزاد (ماکو) شاهد شکوفایی رشد اقتصاد بومی این مناطق و تاثیر گذاری آنها در سطح اقتصاد ملی هستیم.     
هر چند که در دوره ای از تشدید تحریم ها سهم مناطق آزاد کشورمان از بازارها جهانی و جذب سرمایه گذاری های خارجی، صادرات محصولات بومی و در نهایت درآمدزایی ها کاهش یافت اما پس از برجام شاهد ترافیک سفرهای هیات های تجاری و اقتصادی به مناطق آزاد بود به طوری که این مناطق به گیت ورود به بازارهای ایران تبدیل شدند.
در همین مدت زمان کوتاهی که از عمر برجام می گذرد، مناطق آزاد توانستند به ترمیم و بهبود اقتصاد خود بپردازند تا جایی که طبق گفته «اکبر ترکان» مشاور رییس جمهور و دبیر شورای عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در طول 4 سال گذشته 3 میلیارد دلار سرمایه خارجی در هفت منطقه به ثبت رسید که 20 درصد این رقم از سرمایه گذاری ها در بخش های مختلف اقتصادی 7 منطقه عملیاتی و اجرایی شدند.
ثبات اقتصادی و پیش بینی پذیر شدن بازارهای مختلف کشورمان، مهم ترین ارمغان و دستاورد دولت یازدهم محسوب می شود. این دستاورد توانست اعتماد از دست رفته بخش خصوصی به دنبال نوسانات شدید ارز در سال های 90 و 91 و بحران اقتصادی همان سال ها را احیا کند و میزان جذب سرمایه های فعالان اقتصادی و بخش خصوصی در مناطق آزاد کشورمان صاحب رکورد جدیدی شود به طوری که فقط در سال گذشته 161 هزار میلیارد ریال سرمایه داخلی در 7 منطقه آزاد کشورمان جذب شد. 

در ادامه گزارش جزییات میزان جذب سرمایه گذاری های داخلی در 7 منطقه آزاد کشور آمده است:        
 مجموع میزان سرمایه‌گذاری داخلی بخش غیردولتی در منطقه آزاد کیش، از سال 91 تا 95 سیر صعودی را داشته به طوری که در سال 91 میزان سرمایه‌گذاری‌ها 11.769 میلیارد ریال ، در سال 92 سرمایه‌گذاری‌های داخلی غیردولتی در کیش 13.280 میلیارد ریال بوده است. 
اما پس از آن شاهد رشد جهشی سرمایه‌گذاری‌ها در این جزیره اقتصادی هستیم به طوری که در سال 93 میزان این سرمایه‌گذاری به 24.930 میلیارد ریال و در سال 94 به 28.770 میلیارد ریال رسید اما بیشترین رشد مجموع میزان سرمایه‌گذاری داخلی بخش غیردولتی در منطقه آزاد کیش مربوط به می‌شود به سال گذشته که رقم 66.100 میلیارد ریال در این حوزه به ثبت رسیده است.

در منطقه آزاد قشم هر چند که در سال‌های 91 ، 92 میزان سرمایه‌گذاری داخلی رقم بیش از 8 هزار میلیارد ریال را نشان می‌دهد. در سال 93 این منطقه با افت نزدیک به 5 هزار میلیارد ریالی مواجه شد و به رقم 2.924 میلیارد ریال رسید تا اینکه در سال گذشته شاهد رشد جهشی میزان سرمایه‌گذاری داخلی بخش غیردولتی درمنطقه آزاد قشم بودیم به طوری که در یک سال رقم جذب سرمایه گذاری ها به 8.929 میلیارد ریال رسید و رکورد سال‌های 91 و 92 را هم پشت سر گذاشت.

در منطقه آزاد چابهار هم میزان جذب سرمایه‌گذاری‌های داخلی بخش غیردولتی در بازه زمانی سال های 91 تا 95 با نوسان‌های قابل توجهی مواجه بوده است. در سال 91 میزان جذب سرمایه‌گذاری در این منطقه  از 636 میلیارد ریال به 18.294 میلیارد ریال در سال 92 ارتقا پیدا کرده است. بیشترین نوسان در میزان سرمایه‌گذاری‌های جذب شده در چابهار را در سال 93 مشاهده می کنیم به طوری که سرمایه‌گذاری داخلی بخش غیردولتی در این سال در این منطقه به 102.515 میلیارد ریال می رسد. 

اما منطقه آزاد ماکو روند رو به رشدی در حوزه جذب سرمایه‌گذاری های داخلی بخش غیردولتی داشته به طوری که این آمار از 138 میلیارد ریال در سال 91 به 4.408 میلیارد ریال در سال 95 رسید.

میزان جذب سرمایه‌گذاری های داخلی هم در منطقه آزاد ارس از سال‌های 90 تا 94 یک روند مثبت و رو به رشد بوده است. در سال 94 میزان سرمایه‌گذاری ‌ها در این منطقه 21.995 میلیارد ریال بوده که این رقم در سال گذشته به 9.183 میلیارد ریال کاهش پیدا کرد.

گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری داخلی بخش غیردولتی در منطقه آزاد اروند روند رو به رشد داشته به طوری که میزان سرمایه‌گذاری در سال 91 ، 2.678 میلیارد ریال بوده این رقم در سال بعد آن کاهش پیدا کرد و به  1.156 میلیارد ریال رسید اما دوباره روند رو به رشد را آغاز کرد به طوری که در نهایت در سال گذشته این رقم 34.400 میلیارد ریال ثبت شد.

همچنین در منطقه آزاد انزلی رقم جذب سرمایه‌گذاری‌های داخلی به جز در سال 92 در سایر سال‌ها در این بازه زمانی رو به رشد بوده و در سال 95 مجموع میزان سرمایه‌گذاری بخش غیردولتی بیش از 37 میلیارد ریال ثبت شده است.
در نهایت مجموع میزان سرمایه‌گذاری های انجام شده در بخش داخلی غیردولتی در سال 95 برای مناطق آزاد هفتگانه 161 هزار میلیارد ریال ثبت شده که رکورد جذب سرمایه‌گذای های داخلی در طول پنج سال گذشته را داشته است.
 

** رشد جهشی آمار سرمایه گذاری خارجی در مناطق آزاد هفتگانه
اما در بخش جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی آمار نشان می‌دهد که سال گذشته مناطق آزاد هفتگانه کشورمان بهترین عملکرد را در طول چهار سال داشته‌اند به طوری که منطقه آزاد کیش جذب سرمایه‌گذاری خارجی 30 میلیون دلاری را در سال 91 ثبت کرده و در سال 92 این رقم صفر بوده در سال گذشته توانسته میزان جذب سرمایه‌گذاری خارجی را به 104 میلیون دلار برساند. 
می توان گفت بهترین عملکرد در جذب سرمایه‌گذاری خارجی را منطقه آزاد قشم داشته است . در حالی که رقم جذب سرمایه‌گذاری خارجی در قشم در سال‌های 91 و 92 بین 2 و صفر میلیون دلار بوده این رقم با افزایش جهشی به 2600 میلیون دلار رسید.
در منطقه آزاد چابهار هم بهترین عملکرد در حوزه جذب سرمایه‌گذاری خارجی  در سال 93 با رکورد جذب سرمایه‌گذاری 38 میلیون دلاری به ثبت رسیده و پس از آن روند کاهشی بوده و در سال 95 به 14 میلیون دلار رسیده است.
در منطقه آزاد انزلی هم هر چند که میزان جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی در سال‌های 91، 92، 93 صفر درصد بوده اما از سال 94 به بعد روند جذب سرمایه گذاری ها مثبت می‌شود و در سال 94 رقم جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی به 13 میلیون دلار و در سال 95 به 40 میلیون دلار افزایش می‌یابد.
منطقه آزاد اروند هم بهترین عملکرد در حوزه جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی را در سال 95 با جذب 106 میلیون دلار ثبت کرده است که این روند جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی در طول 5 سال همواره مثبت بوده است.
منطقه آزاد ارس بیشترین جذب سرمایه‌گذاری خارجی را در سال 93 با رقم 552 میلیون دلاری داشت این در حالی است میزان سرمایه گذاری های جذب شده در ارس در 91 صفر درصد بوده است اما در نهایت این اعداد و ارقام با فراز و نشیب هایی در سال 95 به 119 میلیون دلار رسید.
منطقه آزاد ماکو هم بیشترین جذب سرمایه‌گذار خارجی را در سال 94 با 1062 میلیون دلار به ثبت رسانده البته پس از آن با کاهش جذب سرمایه‌گذاری خارجی مواجه شده به طوری که این رقم به 120 میلیون دلار رسید.
در حالی که مجموع میزان جذب سرمایه‌گذاری خارجی در مناطق آزاد هفتگانه کشورمان در سال 91 ، 32 میلیون دلار بود و در سال 92 به 27 میلیون دلار رسید این آمار با  افزایش جهشی در سال گذشته به  رقم 3103 میلیون دلار افزایش پیدا کرد.

خبرگزاری ایلنا