همایش ملی «نقش مناطق آزاد در تحقق اقتصاد مقاومتی» روزهای چهارشنبه و پنج شنبه، 27و 28 مهرماه در منطقه آزاد ارس برگزار شد. در این همایش با حضور مسوولان مناطق آزاد، صاحبنظران اقتصادی و چهره های دانشگاهی محورهایی مانند «مناطق آزاد و استفاده از ظرفیت های اقتصادی کشور»، «سرمایه گذاری مستقیم خارجی»، «ارتقاء جایگاه بخش خصوصی»، «هم پیوندی فرامنطقه ای»، «منابع مختلف تامین مالی» و ... مورد بررسی قرار گرفت.

پژوهشگر خبرگزاری ایرنا در حاشیه این همایش گفت وگویی با عرب باغی مدیرعامل منطقه آزاد تجاری- صنعتی ارس انجام داد. عرب باقی در این گفت وگو با اشاره به نقش مناطق آزاد تجاری در تحقق اقتصاد مقاومتی و افزایش میزان صادرات کالاهای تولید داخل گفت: منطقه آزاد ارس منطقه ای ویژه برای سرمایه گذاری است که باید در خدمت توسعه و صادرات تولید داخل باشد. ما برای تحقق این هدف، سرمایه گذارانی را که قصد داشتند واردات را در دستور کار قرار دهند ترغیب کردیم تا فناوری ساخت آن کالا را وارد کشور کنند.

متن کامل گفت وگوی ایرنا با عرب باقی به این شرح است:

با توجه به اینکه منطقه آزاد تجاری- صنعتی ارس برگزار کننده همایش ملی نقش مناطق آزاد در تحقق اقتصاد مقاومتی است، به عنوان مدیر این منطقه، چه معیارهایی را در برآورد فعالیت مناطق آزاد تجاری بر حسب سیاست های اقتصاد مقاومتی برجسته و مهم می دانید؟
منطقه آزاد تجاری - صنعتی ارس مانند دیگر مناطق آزاد تجاری کشور نمونه ای کوچک از سرزمین اصلی است که در صورت موفقیت در زمینه های افتصادی و روش و راهکارهای جذب سرمایه می تواند به الگویی موفق برای سرزمین اصلی تبدیل شود.

هدف نخست از تشکیل منطقه آزاد ارس این بود که در این نقطه از کشور، با برطرف کردن مشکلات بروکراسی راه برای جذب سرمایه گذاری های داخلی و خارجی هموار شود. خوشبختانه مدیران این منطقه آزاد با توجه به اجرای درست راهبردهایی که برای آن تعریف شده بود در شرایط کنونی سرمایه گذاری در بخش صنعت این منطقه را در جهت صادرات کالاهای تولیدی داخل هدایت کرده اند.

یکی از مهم ترین اقدام هایی که در این منطقه صورت گرفته بحث صادرات محصول تولید داخل است. تا چند سال پیش شاید منطقه آزاد ارس گذرگاه واردات کالا بود اما با پیاده شدن راهبردهای اقتصاد مقاومتی و سیاست های نوین اقتصادی منطقه آزاد ارس، با تولید هر کالا در این منطقه واردات نمونه خارجی آن کالا به کلی قطع شد.

با توجه به مشاهده های میدانی، بازار ارس هنوز پر از کالاهای خارجی است و این موجب می شود تا برخی تصور کنند که مناطق آزاد به محلی برای فروش کالاهای خارجی تبدیل شده اند.
منکر واردات کالا از مناطق آزاد تجاری نیستم اما اگر وارداتی در برخی از کالاها شکل می گیرد، واردات واسطه ای است؛ واردات واسطه ای به این معنا که ما برخی از لوازم و تجهیزات مورد نیاز شرکت های تولیدی را وارد کرده و بعد از تولید کامل یک کالا آن را دوباره صادر می کنیم.

اینکه در بازار کالا یا ماشین خارجی وجود دارد به این دلیل است که ما به هر سرمایه گذار خارجی اجازه داده ایم که یک ماشین برای عبور و مرور در سطح منطقه آزاد تجاری وارد کند. از زمان تاسیس مناطق آزاد ارس شمار ماشین های وارداتی نزدیک چهار هزار و 500 دستگاه بوده که برخی از سرمایه گذاران وارد کرده اند.

آیا در منطقه آزاد ارس اقدامی ویژه در زمینه تحقق اقتصاد مقاومتی صورت گرفته که بتوان در آینده امیدوار بود به دیگر مناطق کشور تعمیم یابد؟
 در بخش صنعت، خدمات، گردشگری و کشاورزی اقدام های فراوانی صورت گرفته تا جایی که با استفاده از ظرفیت این بخش ها، در شهر کوچکی مانند جلفا بیش از 12 هزار فرصت شغلی ایجاد شده و مدیران این منطقه همواره تلاش دارند با جذب سرمایه های داخلی و خارجی، نه تنها برای شهرستان جلفا بلکه برای نیروی کار دیگر شهرهای استان نیز فرصت شغلی ایجاد کنند.

یکی از اقدام هایی که می توان از آن به عنوان الگویی برای دیگر مناطق کشور یاد کرد بحث درآمدزایی این منطقه در سال گذشته بود. در سال 1394 خورشیدی ما در این منطقه بدون دریافت کمک از دولت توانستیم 200 میلیارد درآمدزایی کنیم که رقمی نزدیک 10 برابر بودجه دولتی برخی از شهرستان ها است.

منطقه آزاد تجاری ارس با توجه به سخنان شما می تواند یکی از الگوهای موفق اقتصاد مقاومتی برای دیگر مناطق قرار گیرد. با توجه به اینکه سه استان «آذربایجان شرقی»، «لرستان» و «کرمان» به عنوان استان های پایلوت (نمونه بررسی) برای اقتصاد مقاومتی انتخاب شده اند آیا این استان ها با شرایط کنونی و ظرفیت هایی که دارند می توانند در تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی موفق باشند؟
اجرای اقتصاد مقاومتی نیازمند تصمیم های کلان و سیاست گذاری های درست است. مقام معظم رهبری در این زمینه سیاست های کلی را ابلاغ کرده و چراغ راه را به مسوولان نشان داده اند. بعد از اینکه این سه استان به عنوان نمونه انتخاب شدند لازم است فرهنگ سازی در زمینه اقتصاد مقاومتی شکل گیرد زیرا اقتصاد مقاومتی تنها به دستگاه های اجرایی مربوط نمی شود بلکه مردم نیز باید سیاست های اقتصاد مقاومتی را به درستی درک کنند.

در شرایط کنونی که مصرف گرایی و اسراف در خانوارهای برخی از مناطق آشکارا دیده می شود، در صورت تداوم این روند نمی توان به تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی امیدوار بود. استفاده از تولید و مصرف کالای داخلی یکی از مهمترین راهکارهای تحقق اقتصاد مقاومتی است. در این زمینه اگر تاکید بر تولید داخلی صورت می گیرد باید این تولید از جانب مردم همان منطقه با استقبال مواجه شود به عبارتی مردم باید الگوی مصرفی خود را تغییر دهند.

نزدیک به 25 سال از تاسیس مناطق آزاد تجاری در کشور می گذرد. برخی از منتقدان بر این باورند که این مناطق کارکرد اصلی خود را به درستی انجام نداده اند. این سخن منتقدان تا چه حد درست است؟
بسیاری از منتقدان بر این باورند که مناطق آزاد تجاری گذرگاهی برای قاچاق کالا است اما این انتقاد حکایت از آن دارد که بیشتر این افراد یا به مناطق آزاد تجاری نیامده اند یا انتقادهای خود را از روی غرض ورزی انجام می دهند. من به یقین می توانم بگویم در منطقه آزاد ارس هیچ نوع قاچاقی شکل نگرفته و نخواهد گرفت.

منطقه آزاد ارس منطقه ای ویژه برای سرمایه گذاری است که باید در خدمت اهداف و توسعه تولید داخلی باشد. ما برای تحقق این هدف سرمایه گذارانی که قصد داشتند واردات را در دستور کار قرار دهند ترغیب کردیم تا فناوری ساخت آن کالا را وارد کشور کرده و در این منطقه تولید کنند.
به عنوان مثال اگر تا چند سال پیش روزانه حدود 50 کامیون ام.دی.اف از کشور ترکیه وارد ایران شد اما در حال حاضر اقدام به ساخت شرکت هایی برای تولید این کالا با همان کیفیت در منطقه آزاد تجاری در دستور کار قرار گرفته و به زودی این کالا به تمامی مناطق ایران صادر می شود.

یکی دیگر از انتقاد هایی که به این مناطق می شود بحث زمینخواری است در این پیوند باید بگویم در منطقه آزاد ارس هیچگونه امتیاز ویژه ای برای کسی قایل نیستیم و واگذاری زمین تنها برای کارهای تولیدی در بخش هایی مانند کشاورزی ، صنعت، گردشگری و خدمات در دستور کار است.

البته مسوولان این منطقه برای جلوگیری از تغییر کاربری زمین از سوی برخی از افراد سودجو هم اقدام هایی بازدارنده انجام داده اند. یکی از این کارها پیگیری بحث نقشه جامع شهر است که در چهار بخش صنعت، خدمات، کشاورزی و گردشگری تهیه شده و به متقاضیان زمین در بخش های مختلف تنها براساس درخواست فعالیت در یکی از مناطق چهارگانه زمین واگذار می شود.

یکی از ارایه کنندگان مقاله در همایش نقش مناطق آزاد تجاری در اقتصاد مقاومتی اعلام کرد زمانی که وفاق ملی شگل گیرد مناطق آزاد تجاری گسترش پیدا می کند. به عنوان کسی که چند سال در مناطق آزاد تجاری سابقه فعالیت دارید آیا می توان گفت طی سال های گذشته این مناطق قربانی بازی های سیاسی شده اند؟
شهر «نخجوان» به عنوان نزدیکترین همسایه منطقه آزاد جلفا هر چند قدمتی مشابه شهر ما دارد اما مردم آن همواره به پیشرفت های شهرستان جلفا غبطه می خورند. این وضعیت اما در داخل کشور متفاوت از نگاه بیرونی است زیرا برخی از افراد بدون حضور در این منطقه ادعا می کنند که هیچ کاری مفیدی در این منطقه اجرا نشده و این نشان می دهد افرادی که از مناطق آزاد تجاری انتقاد دارند، کمتر به وجدان خود رجوع می کنند.

برپایه سخنان شما، مناطق آزاد تجاری کشور کارکرد مثبتی داشته اند. حال اگر بخواهیم این مناطق را با نمونه های خارجی آن همسنجی کنیم به نظر شما مناطق آزاد در زمینه تسهیل سرمایه گذاری چه کارنامه ای داشته اند؟

همسنجی بین مناطق آزاد تجاری ایران و دیگر کشورها کار درستی نیست زیرا ایران شرایط ویژه ای در طول چند دهه گذشته تجربه کرده است. کشور ترکیه یا مالزی هیچگاه مانند ایران تحت تحریم های گسترده پولی و مالی قرار نگرفته اند. این کشورهای هیچ گاه از لحاظ ارتباط مالی با بانک های دیگر کشورها مشکل نداشته اند.

از این رو روند سرمایه گذاری در مناطق آزاد این کشورها از جانب سرمایه گذاران خارجی بدون دغدغه شکل گرفته و هیچ ترسی برای سرمایه گذاری وجود نداشته زیرا ترکیه و مالزی از سوی قدرت های بزرگ جهانی تحریم نشده اند.

زمین های حاصلخیز منطقه و وجود رودخانه ارس می تواند کشاورزی پررونقی را به بار آورد. آیا اقدامی در زمینه ترویج کشاورزی به روش های نوین انجام شده است؟
در بحث اقتصاد مقاومتی توجه به ظرفیت داخلی یکی از اولویت ها است. تاسیس 2 شرکت تعاونی و واگذاری زمین به آن ها یکی از مهمترین اقدام هایی است که در جهت توسعه کشاورزی و تولید محصول های داخلی انجام شده است. با واگذاری زمین کشاورزی به این تعاونی ها زمینه را برای ایجاد هزاران هکتار باغ زردآلو فراهم شده است.این باغ ها برخلاف باغ های سنتی مجهز به دستگاه های ضد تگرگ هستند که خیال کشاورزان را از برخی از آفت های فصلی راحت می کند.

در شرایط کنونی چرا دولت یازدهم با وجود انتقادهای تند و گسترده به فکر افزایش شمار مناطق آزاد تجاری افتاده است؟
من سه محرک را در این تصمیم دولت موثر می دانم؛ نخست تاکید مقام معظم رهبری بر مناطق آزاد تجاری در ابلاغیه سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی است. معظم له در بند یازدهم سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی بر توسعه حوزه عمل مناطق آزاد و ویژه اقتصادی کشور به منظور انتقال فناوری های پیشرفته، گسترش و تسهیل تولید، صادرات کالا و خدمات و تأمین نیازهای ضروری و منابع مالی از خارج تاکید کردند.

دوم اینکه زمانی که نمونه یک کار بعد از 2دهه ثمر مثبتی داشته باشد، به یقین دولت ها برای گسترش آن به دیگر مناطق کشور تلاش خواهند کرد. مناطق آزاد تجاری برخلاف ادعای منتقدان در این 2 دهه کارکرد مثبتی داشته و این موجب شده تا دولت یازدهم برای گسترش آنها دست به کار شود.

دیگر دلیل افزایش مناطق آزاد تجاری بحث خارج کردن برخی از شهرهای مرزی کشور از محرومیت و فقر است. هر گردشگری که در طول 10 سال گذشته به شهرستان جلفا سفر کرده باشد می تواند تفاوت پیشرفت این منطقه در طول این سال ها را به خوبی حس کند.