آزادسازی خرمشهر در عملیات بیت المقدس با رمز علی بن ابیطالب (ع) و در سوم خرداد ۱۳۶۱ نماد اراده سیاسی و اتحاد جمهوری اسلامی ایران در همه صحنه های ملی و بین المللی بود.

در حالی که اشغال خرمشهر به دست عراق به عنوان آخرین و مهمترین برگ برنده این کشور برای وادارکردن ایران به شرکت در هرگونه مذاکرات صلح تلقی می شد، آزاد سازی این شهر سمبل تحمیل اراده سیاسی جمهوری اسلامی بر متجاوز و اثبات برتری نظامی اش بود.

با آغاز جنگ تحمیلی و در چهارم آبان 59 شهرستان خرمشهر در استان خوزستان پس از بیش از یک ماه مقاومت رزمندگان ایرانی و نیروهای محلی، به اشغال کامل ارتش بعثی عراق درآمد .

روزنامه کیهان فردای آن روز در گزارشی از منطقه نوشت: «آخرین گزارش‌های رسیده از جبهه جنوب حاکیست که اوضاع جنگ در خونین‌شهر بحرانی است و رزمندگان دلیر در این شهر دربرابر تجاوز دشمن سرسختانه پایداری می‌کنند. بر اساس آخرین اخبار رسیده از جبهه خونین‌شهر و آبادان مقاومت مدافعان انقلاب همچنان ادامه دارد و پل خونین‌شهر به علت آتش شدید دوطرف غیرقابل استفاده است.

برتری آتش در این منطقه با متجاوزان است درحالیکه مهاجمان با توپخانه به نیروهای انقلاب حمله می‌‌کنند، رزمندگان اسلام بدون در دست داشتن تجهیزات کافی زرهی و توپخانه در مقابل تجاوز مزدوران صدام سرسختانه مقاومت می‌کنند.

محسن رضایی، فرمانده سپاه پاسداران در دوران جنگ تحمیلی هم درباره علل سقوط خرمشهر می‌گوید: «وقتی جنگ شروع شد، خرمشهر نزدیکترین شهر به مرز پس از قصر شیرین، بزرگترین شهر مرزی ایران و بندری استراتژیک بود. دشمن از سمت اروندرود 500 متر با خرمشهر فاصله داشت با این حال رود بزرگ اروند حائل بین ایران و عراق بود. دشمن از سمت مرز خشکی هم کمتر از 20 کیلومتر تا خرمشهر فاصله داشت.

یکی از علل سقوط حرمشهر این بود که نیروهای رسمی و مسئول در لب مرز دفاع مستحکمی نداشتند لذا در‌‌‌ همان ساعات اولیه مرز فرو ریخت و دشمن خیلی زود توانست به اطراف شهر خرمشهر برسد و ارتباط بین اهواز با خرمشهر قطع شد.»

اشغال خرمشهر بیش از 19 ماه به طول انجامید و دراین مدت نیروهای عراقی راه های خشکی و آبی را برای ورود نیروهای نظامی ایران بسته بودند و حتی با کمک کارشناسان جنگی روسیه با طرحی ویژه راه هلی بْرن (هوایی) هم بسته شده بود .

متخصصان جنگی روسیه اعلام کردند، نیروهای نظامی ایران برای آزادسازی خرمشهر فقط از راه هوایی می توانند وارد این شهر شوند و باید همه خانه ها خراب شود تا تنها ستونهای آهنی باقی بماند، همچنین تعداد زیادی از خودروها را به صورتی عمودی در شهر قرار دادند تا از طریق هوایی نیروهای ایران نتوانند وارد خرمشهر شوند.

جانشین قرارگاه نصر در عملیات بیت المقدس گفت: یک سال و نیم با فرماندهان سپاه و ارتش مانند شهید صیاد شیرازی، رحیم صفوی و شهید حسن باقری برای بازپس گیری خرمشهر برنامه ریزی کردیم .

آقای بنادری افزود: از آنجا که خرمشهر گورستان خودروهای ایستاده شده بود ، راه  های زمینی و هوایی برای هلی بْرن نیروهای ما و غافلگیر کردن دشمن بسته بود و به همین علت برای چهار مرحله ای شدن عملیات بازپس گیری خونین شهر به توافق رسیدیم.

عملیات بیت‌المقدس یا الی بیت‌المقدس یکی از مهمترین و بزرگترین عملیات‌های نیروهای مسلح ایران در جنگ تحمیلی عراق با ایران محسوب می شود.

نیروهای ایرانی با توان 70 هزار رزمنده در ساعت 30 دقیقه بامداد دهم اردیبهشت 1361 در محور اهواز، خرمشهر و  دشت آزادگان به فرماندهی مشترک سپاه و ارتش با هدف آزاد سازی خرمشهر عملیات آزاد سازی خرمشهر را آغاز کردند.

مهمترین اهدافی که در این عملیات دنبال می شد، عبارت از  انهدام حداقل بیش از دو لشکر نیروی دشمن،  آزادسازی حدود 5 هزار و 400 کیلومتر مربع ازخاک ایران از جمله شهرهای خرمشهر و هویزه، خارج کردن شهرهای اهواز، حمیدیه و سوسنگرد از برد توپخانه دشمن، تامین مرز بین المللی حدفاصل پاسگاه طلائیه تا شلمچه، آزادسازی جاده اهواز – خرمشهر و خارج شدن جاده اهواز ـ آبادان از برد توپخانه دشمن بود.

ناخدا بنیادی از تکاوران نیروی دریایی که در مرحله چهارم عملیات بیت المقدس شرکت داشت، می گوید: نیروهای ما از سمت شلمچه وارد خرمشهر شدند و با استفاده از اصل غافلگیری دشمن و صرفه جویی در قوا راه خروج را بر ارتش بعثی بستیم و توانستیم در این عملیات 19 هزار عراقی را اسیر کنیم.

وی می افزاید: این عملیات سه هفته ادامه داشت و نیروهای عراقی برای آغاز عملیات دفاعی از خرمشهر عقب نشینی کردند.

اول خرداد 61 ارتش عراق پاتک بزرگی را برای پس زدن نیروهای ایرانی شروع کرد که با وجود گستردگی این پاتک نیروهای ایرانی توانستند در مقابل آن مقاومت کنند و سرانجام در سوم خرداد  نیروهای ایرانی ، خرمشهر را که در روزهای ابتدای جنگ به اشغال ارتش عراق در آمده بود،  آزاد کردند .

فتح خرمشهر  موجب انفعال ارتش عراق شد به گونه‌ای که نظامیان عراقی تا مدت زیادی نتوانستند از لاک دفاعی خارج شوند.

عملیات بیت المقدس و فتح خرمشهر چنان اهمیتی در دنیا داشت که بلافاصله بعد از آن رژیم صهیونیستی دست به اشغال جنوب لبنان  زد تا بلکه با این کار تعداد زیادی از نیروهای ایران برای دفاع از خاک لبنان به آنجا بروند.

همین اتفاق هم افتاد و عده زیادی از فرماندهان نظامی ایران به فرماندهی احمد متوسلیان به لبنان رفتند اما امام راحل نقشه آنها را خواند و در نطقی اعلام کردند راه قدس از کربلا می گذرد و اجازه ندادند شیرینی فتح خرمشهر به کام رزمندگان تلخ شود و فقط تعدادی از نیروهای کشور برای آموزش حزب الله به لبنان رفتند.

بسیاری از کارشناسان نظامی رسانه های خارجی، در برابر سرعت عمل و ویژگی های عملیاتی نیروهای ایرانی به هنگام فتح رادیو دولتی انگلیس که در شامگاه نهم اردیبهشت 61 اعلام می کرد: "چنانچه ایرانیان درصدد بازپس گرفتن خرمشهر برآیند، سخت ترین"گردو " را برای شکستن برگزیده اند، سرانجام ناچار شد سکوت خود را بشکند و در گفتاری در روز پنجم خرداد ماه یعنی دو روز پس از آزادسازی خرمشهر به دست رزمندگان اسلام حیرت زده اعلام کرد: «از زمانی که خبرنگاران غربی از نیروهای عراقی در خرمشهر دیدن کرده و از روحیه خوب آنها گزارش داده اند، بیش از سه یا چهار روز نمی گذرد که ناگهان همه شهر از دست عراقی ها بیرون کشیده شد.»

سوم خرداد یاد مردانِ مردی است که پوست و استخوان آنها خاکریز و سنگر دفاع مقدس شد، شهید جهان آرا، سید سبز قبای سپاه خرمشهر تا بهروز مرادی که آیینه تمام نمای تاریخ مقاومت بود ، مهدی آلبو غبیش، بهنام محمدی، شریف قنوتی، شهناز حاجی شاه، سردار شهید حمید ارجحی و رشادت های هزار هزار نفر و صدها شهید مظلوم است که دلاورمرد روزهای سخت خرمشهر بودند و نام بلند آنها همیشه در آسمان ها می درخشد.

منبع: خبرگزاری صدا و سیما